Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’ndaki yenilgisini takiben, galip İtilaf devletleri İstanbul’u işgal etti. Neredeyse beş yıl süren Britanya, Fransız ve İtalyan askeri idaresi boyunca, İstanbul’un geleceği kesin olmaktan çok uzaktı. Ne Osmanlı İmparatorluğu’nun savaşını bitiren ateşkes, ne de ateşkesi takip eden antlaşmalar, toplulukları sayısınca hak iddia edilen İstanbul’un egemenliğini garanti altına alabilirdi. Kimin kentte kalacağı ve kenti kimin yöneteceği söylenti ve spekülasyon konularıydı ve bunlar İtilaf devletleri başkanlarının, birbirini izleyen Osmanlı kabinelerinin ve Ankara Hükümeti’nin çelişen beyanlarıyla daha da şiddetleniyordu.
İşgal donanmasını Haliç girişinde gösteren hava fotoğrafı, 3 Ağustos 1919. Suna ve İnan Kıraç Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu
İstanbul yalnız siyasal açıdan değil, toplumsal ve kültürel açılardan da sürekli bir hareketlilik halindeydi. Şehrin sakinleri, şiddeti ve işgali protesto eden kitlesel eylemlere; daha iyi ücret ve koşullara erişmek umuduyla yapılan ve tramvay, vapur ve havagazı hizmetlerini felç eden grevlere; savaş suçu işlemekle, yahut da İtilaf devletlerine veya padişaha karşı gelmekle suçlanan subay ve görevlilerin evine yapılan seher vakti baskınlarına; kahvehane müdavimlerinin silah ve yasak neşriyat nedeniyle aranma ve tutuklanmasına; İtilaf devletlerinin askerleriyle siviller arasında barlarda ve genelevlerde kopan kavgalara; silahlı çetelerce işlenen cinayetlere, linçlere ve adam kaçırmalara tanık oluyor veya katılıyordu. Bu çalkantının ortasında insanlar hayatlarını ve başkalarınınkini iyileştirmek için çabalamaya devam ediyordu. Okullar, kurumlar ve cemaat dernekleri kuruluyor; muhtelif yetenekli kişilerin ve hamilerin katkılarıyla konserler ve sergiler düzenleniyor; yeni siyasal, edebi ve sanatsal fikirler canlı basın ve yayın hayatının sayfalarını renklendiriyor; hayır kurumları mültecilere, savaş malullerine, yetimlere ve kentin yoksullarına destek olmak için para topluyordu.
Dolmabahçe Sarayı dışında bir Rus mülteci kampı, 1920–1923. Harvard Üniversitesi Charles Claflin Davis Koleksiyonu.
Bu olguları tanımlayan ve dönemi başkalarından ayıran, işgal altındaki şehirde bir araya gelen insanların ve grupların çokluğu ve çeşitliliğiydi. İstanbul’un zaten çok kültürlü olan nüfusuna eklenenler yalnızca işgalci ülkelerle sömürgelerinden gelen askerler değildi; Balkanlar’dan, Anadolu’dan, Rusya’dan ve Ortadoğu’dan mülteciler, esirler ve işçiler de kendi topraklarında süregelen çatışmalara nispetle güvenli gördükleri Osmanlı başkentine sığınmıştı. Bu kocaman girdabın içinden yeni siyasal ve kültürel fikirler, toplumsal hassasiyetler ve pratikler ortaya çıkmış, bunlardan bazıları reddedilirken bazıları benimsenmişti.
İngilizce, Fransızca, Yunanca ve Osmanlı Türkçesiyle yazılan “Motorlu Taşıtlar için Hız Sınırı” tabelası. Arka planda Huber Köşkü görülüyor, 1919. Birleşik Krallık Savaş Müzeleri.
İşgal altındaki İstanbul’a egemen olan bu çoklu otorite, etkileşim ve menfaat ağları eşsiz zenginlikte belgesel ve maddi veriler üretmiş, işgal güçlerinin, şehrin birçok sakini ve ziyaretçilerinin ayrılmasıyla bunlar dünyanın dört bir yanına dağılmıştı. Sergi, bu belge ve tanıklıklar içinden resmî belgeler, güncel basın, tablolar, filmler, şarkılar ve fotoğraflardan oluşan bir dizi yazılı ve görsel malzemeyi bir araya getiriyor. Türkiye, Fransa, Birleşik Krallık, Yunanistan, Ermenistan, Rusya ve daha başka ülkelerden toplanan bu dokümanların çoğu ilk defa sergileniyor.
Harington Kupası sırasında Zeki Rıza’nın (Sporel) Fenerbahçe adına Britanya karmasına attığı gol, 29 Haziran 1923. Suna ve İnan Kıraç Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu
İtilaf devletlerinin İstanbul’dan ayrılışının ve Türk ordusunun şehre girişinin yüzüncü yılı, kelimenin her anlamıyla meşgul bir şehri tanımlayan ama çoğu zaman unutulmuş olan bireylere, olaylara ve hareketlere yeniden bakmak için büyük bir fırsat sunuyor.
Talimhane’de askeri geçit töreni. Salt Araştırma, Fotoğraf ve Kartpostal Arşivi.
Küratörlüğünü Daniel-Joseph MacArthur-Seal ve Gizem Tongo’nun, tasarımını PATTU'nun yaptığı Meşgul Şehir: İşgal İstanbul’unda Siyaset ve Gündelik Hayat, 1918–1923 sergisine uluslararası bir danışman ekibi katkı verdi.
İtilaf Devletleri kumandanı, bir sünnet düğününde. Suna ve İnan kıraç Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu
İstanbul Araştırmaları Enstitüsü arşivinin yanı sıra Türkiye, Fransa, İngiltere, Yunanistan, Ermenistan ve Rusya’daki çeşitli kütüphane, arşiv ve koleksiyonlardan seçilmiş, birçoğu ilk kez sergilenen belgeler arasında, resmi yazışmalardan resimlere, videolardan fotoğraflara bir dizi yazılı ve görsel malzeme yer alıyor. İtilaf devletlerinin İstanbul’dan ayrılışının ve Türk ordusunun şehre girişinin 100. yılı, kelimenin her anlamıyla meşgul bir şehri’n gündemini belirleyen kişilere, olaylara ve hareketlere yeniden bakmak için önemli bir fırsat sunuyor.
Karaköy’de geçit töreni yapan Britanyalı askerler. Suna ve İnan Kıraç Vakfı Fotoğraf Koleksiyonu.
Sergiyi 3 boyutlu gezmek için: https://iae.org.tr/3b-tur/mesgul-sehir/
