Jura ve Kretase’nin en büyük yırtıcısı genellikle et yiyen bir dinozor türüydü. Bu yırtıcılar iki ayak üzerinde yürüdüler, keskin dişlerle kaplı güçlü çeneleri vardı; tyrannosaurlar, spinosaurlar ve carcharodontosaurlar olarak bilinen gruplardan türler içeriyordu.
Jurassic Park filmindeki keçi yiyen, cip peşinde koşan tiranozor Tyrannosaurus rex, Kretase Dönemi'nin (145-66 milyon yıl önce) sonunda dinozorların soyu tükenmeden hemen önce Kuzey Amerika'nın en büyük yırtıcı hayvanıydı. İkonik olmasına rağmen T. rex, 130 milyon yıllık dinozor saltanatı boyunca farklı zamanlarda çeşitli ekosistemlere egemen olan birçok büyük, et yiyen dinozor türünden yalnızca biriydi.
Kretase Dönemi boyunca, Kuzey Amerika ve Asya'da evrimleşen en büyük yırtıcı türlerin çoğu ya carcharodontosaurlar (köpekbalığı dişli dinozorlar) ya da tyrannosaurlardı (tiran dinozorlar). Kretase'nin önceki kısmı, carcharodontosaurlar tarafından yönetildi, ardından tyrannosaurlar Kretase'nin sonuna kadar en büyük yırtıcılar olarak onların yerini aldı.
Yeni Türler
Son zamanlarda büyük Kretase yırtıcılarının iki yeni türü keşfedildi: Kanada'dan bir tyrannosaur ve Özbekistan'dan bir carcharodontosaur. Her ikisinin de çalışmasına dahil olacak kadar şanslıydım. Bu iki keşif, birbiriyle ilgisiz olsa da bazı ilginç paralellikler içeriyor.
İllüstrasyon: The Royal Tyrrell Museum
2019'da her ikisi de Calgary Üniversitesi'ndeki laboratuvarımda eğitim alan paleontologlar Jared Voris ve Kohei Tanaka, koleksiyonlardaki fosillere bakmak için müzeleri ziyaret etti. Voris Drumheller Royal Tyrrell Müzesi'ne ve Tanaka Özbekistan'daki Devlet Jeoloji Müzesi'ne gitti. Her biri, gözden kaçmasına rağmen önemli olabileceğini düşündükleri fosil örnekleri buldu. Her iki fosil de kendi bölgelerinin Kretase yaşlı kayalarında bulunmuş ve en az on yıl boyunca müze koleksiyonlarında durmuştu. Aylarca süren çalışmaların ardından, fosillerin her birinin daha önce bilim tarafından bilinmeyen, tamamen yeni bir et yiyen dinozor türü olduğu ortaya çıktı. Bu, onları resmi olarak tanımlamamız gerektiği ve her birine kendi tür adının verileceği anlamına geliyordu.
Yeni tyrannosaur türüne “ölüm meleği” anlamına gelen Thanatotheristes degrootorum adını verdik. Adını, 80 milyon yıllık ekosistemdeki yırtıcı rolünden ve fosil kemiklerinin ilk keşfedicisi olan John DeGroot ismindeki bir Alberta çiftlik sahibinden alıyor. Carcharodontosaur türüne de Özbekistan'ın tarihi şahsiyeti ve erken dönem astronomu olan Uluğ Bey'den esinlenerek Ulughbegsaurus uzbekistanensis adını verdik.
Mükemmel Yırtıcılar
İki tür sadece birkaç kafatası kemiğinden biliniyor, iskeletlerinin geri kalanı tamamen bilinmiyor. En tanınabilir kemikler çenelerdendir: Thanatotheristes'in üst ve alt çenesi ve Ulughbegsaurus'un üst çenesi. Çenelerden, her iki türün de saygın ve benzer büyüklükte olduğu görülüyordu. Bu korunmuş kemiklerden vücut ölçülerini anlayabildik. Burnunun ucundan kuyruğun ucuna kadar ölçüldüğünde, her iki tür de ortalama bir okul otobüsünün uzunluğu olan yaklaşık sekiz metre uzunluğunda olurdu.
Bu iki çalışmada, Thanatotheristes ve Ulughbegsaurus'un ekosistemlerinin açık ara en büyük yırtıcıları olduğunu keşfettik. Her iki ekosistemde de daha önce büyük bir yırtıcı türün bulunmaması şaşırtıcıydı çünkü büyük bitki yiyen dinozorların popülasyonları, canlı otçullarda olduğu gibi kontrolsüz büyüyecekti. Bu ekosistemlerde bilinen diğer yırtıcı türlerin çoğu küçüktü, tipik olarak üç metreden kısaydı. Aslında, eski Özbekistan ekosistemi, büyük Ulughbegsaurus tarafından cüce edilen küçük bir tyrannosaur türüne de ev sahipliği yapıyordu.
Görsel: Julius Csotonyi
En İyi Yırtıcıların Yükselişi Ve Ölümü
Yaklaşık 90 milyon yıl önce, tüm carcharodontosaur türlerinin soyu tükendi; Ulughbegsaurus, türünün son örneğiydi. Onların neslinin tükenmesi, Kuzey Amerika ve Asya ekosistemlerinde yeni, büyük yırtıcıların evrimleşmesi ve devralması için boşluk bıraktı. On milyonlarca yıl önce çoğu zaman bir carcharodontosaur için diz boyu olan tyrannosaurlar sonunda oyunlarını yaptılar. 90 ila 80 milyon yıl önce bir yerde, tyrannosaur türleri daha büyük bir vücut boyutuna doğru gelişmeye başladı. Thanatotheristes, Alberta'nın tarih öncesi geçmişinde yaklaşık 80 milyon yıl önce yaşayan bu büyük tiranozorların en eski türlerinden biriydi.
Thanatotheristes ve akrabası, 12 metre uzunluğundaki Tyrannosaurus rex gibi daha da büyük tyrannosaur türlerine yol açan atalar arasındaydı. Bu büyük türler, dinozorları yok eden kitlesel yok olma olayından önceki son 10 milyon yıl boyunca Kuzey Amerika ve Asya'nın Kretase ekosistemlerinde hükmetmeye devam etti.
