UNESCO, 2025 yılını "Uluslararası Kuantum Bilimi ve Teknolojisi Yılı" ilan ederek, bu alandaki farkındalığı artırmayı ve küresel işbirliğini güçlendirmeyi hedefliyor. UNESCO'nun bu yıl yeni yayınladığı bir rapor, kuantum teknolojilerinin hızlı gelişiminin beraberinde getirdiği küresel eşitsizliklere dikkat çekiyor. "Kuantum Teknolojilerinin İnsan Hakları Merkezli Küresel Yönetişimi" başlıklı raporda, kuantum teknolojilerinin sağladığı fırsatların yanı sıra insan hakları ve toplumsal adalet açısından riskler barındırdığı vurgulanıyor.
Kuantum Teknolojilerinin İnsan Hakları Merkezli Küresel Yönetişimi başlıklı rapor UNESCO 2025 Kuantum Yılı kapsamında yayınlandı.
Rapora göre, kuantum teknolojilerine yapılan yatırımlar büyük ölçüde Çin, ABD ve Avrupa ülkelerinde yoğunlaşıyor. 2023 yılında küresel kamu yatırımlarının 42 milyar doları bulduğu belirtilirken, Çin'in bu yatırımların %38'ini tek başına gerçekleştirdiği kaydediliyor. Bu durum, gelişmekte olan ülkelerin kuantum teknolojilerine erişimde geride kalabileceği endişelerini artırıyor.
Gelişmekte Olan Ülkeler Geride mi Kalacak?
UNESCO raporuna göre, kuantum teknolojilerine erişemeyen ülkeler:
* Ekonomik olarak geride kalabilir (yüksek verimli üretim ve Ar-Ge'de dezavantaj).
* Savunma ve siber güvenlikte zayıflayabilir (kuantum kriptografiye sahip olmayan ülkelerin verileri hacklenebilir).
* Enerji ve tarım gibi sektörlerde verimlilik artışını kaçırabilir.
Kuantum Teknolojisine Aktif Olarak Yatırım Yapan İlk 10 Ülke (%) (2023)
Çin %38
Birleşik Krallık %11
ABD %10
Almanya %8
Güney Kore %6
Fransa %6
Rusya %4
Kanada %3
Hollanda %3
İsviçre %2
Diğer Ülkeler %9
Kadınların Temsilinde Büyük Eksiklik
Rapor, kuantum teknolojileri alanındaki cinsiyet eşitsizliğine de dikkat çekiyor. Kuantum şirketlerinin %79'unda üst düzey kadın yönetici bulunmadığı ve iş başvurularının sadece 54'te 1'inin kadınlar tarafından yapıldığı belirtiliyor. UNESCO, bu durumun teknolojinin gelişiminde çeşitliliği ve yenilikçiliği engelleyebileceği uyarısında bulunuyor.
Veri Güvenliği ve İnsan Hakları
Kuantum teknolojilerinin geleneksel şifreleme yöntemlerini kırabilme potansiyeli, veri güvenliği ve özel hayatın gizliliği açısından büyük riskler taşıyor. Raporda, bu teknolojilerin kötüye kullanımının insan hakları ihlallerine yol açabileceği ve dijital uçurumu derinleştirebileceği ifade ediliyor. UNESCO, kuantum teknolojilerinin etik ve insan hakları odaklı bir yaklaşımla yönetilmesi çağrısı yapıyor.
Rapor, kuantum teknolojilerinin adil ve sürdürülebilir bir şekilde geliştirilmesi için çeşitli öneriler sunuyor. Bunlar arasında uluslararası işbirliğinin artırılması, kadınların ve azınlık grupların kuantum alanına katılımının teşvik edilmesi ve insan haklarına dayalı politikaların oluşturulması yer alıyor. Ayrıca, gelişmekte olan ülkelerin altyapı ve eğitim desteğiyle bu sürece dahil edilmesi gerektiği vurgulanıyor.
Kuantum Teknolojisi Nedir?
Kuantum teknolojisi, atom ve atom altı parçacıkların davranışlarını kontrol ederek çalışan devrim niteliğinde bir bilim dalıdır. Klasik bilgisayarların "bit" adı verilen ve sadece 0 veya 1 değerini alan birimleri yerine, kuantum bilgisayarları "kübit" (qubit) kullanır. Kübitler, aynı anda hem 0 hem de 1 olabilme özelliğiyle (süperpozisyon) ve birbirleriyle anında etkileşime girme (dolanıklık) yetenekleri sayesinde inanılmaz hızlı hesaplamalar yapabilir.
Nasıl Çalışır?
Süperpozisyon: Klasik bir bit ya 0 ya da 1'dir, ancak bir kübit aynı anda bu iki durumun kombinasyonunda olabilir. Bu, paralel hesaplamalara izin verir.
Dolanıklık: Birbirine dolanık iki kübit, aralarındaki mesafe ne olursa olsun anında birbirini etkiler. Bu özellik, güvenli iletişimde devrim yaratabilir.
Kuantum Hesaplama: Karmaşık problemleri (örneğin ilaç keşfi, iklim modelleme) saniyeler içinde çözebilir.
Hangi Sektörleri Dönüştürecek?
* Sağlık: Yeni ilaçların keşfi ve kişiselleştirilmiş tıp için protein yapılarının simülasyonu.
* Finans: Karmaşık risk analizleri ve dolandırıcılık tespiti.
* Güvenlik: Kuantum şifreleme (kuantum anahtar dağılımı) ile kırılamaz iletişim ağları.
* Enerji: Daha verimli pil ve süper iletken malzemelerin geliştirilmesi.
* Yapay Zekâ: Kuantum destekli AI, makine öğrenimini katbekat hızlandırabilir.
