Atmosferik nehirler (Antarctic atmospheric rivers-ARs), subtropikal ve orta enlemlerden kaynaklanan, binlerce kilometre uzunluğa ve yüzlerce kilometre genişliğe varabilen, uzun ve dar yapıya sahip, yukarı enlemlere doğru yoğun su buharı taşıyan hava akımları olarak tanımlanıyor. Antarktika’yı da etkileyen bu sistemler taşıdığı sıcak hava ve nem ile birlikte bölgede meydana gelen aşırı yağış ve ani buzul erimesi gibi olayları tetikliyor ve dolayısıyla kıtanın buz kütle dengesi ve iklim sistemi üzerinde belirleyici bir rol oynuyor.
Siyah okla gösterilen yere ait atmosferik nehrin Antarktika Yarımadası’na varmadan önceki uydu görüntüsü (MODIS-TERRA) / Fotoğraf: NASA
Antarktika’daki atmosferik nehirler nadir görülen olaylar; ancak, 1980’lerden bu yana özellikle Doğu Antarktika’daki aşırı kar yağışı olaylarının %50-70’inden de sorumlu. Günümüz iklim koşullarında atmosferik nehirler, kıtaya yoğun kar yağışı getirerek genel olarak buz kütlesinin artmasını sağlıyor. Ancak, aynı zamanda taşınan sıcak hava ve nem, kıyı bölgelerindeki deniz buzunun ve buz raflarının erimesine neden olarak buz tabakalarının istikrarını tehlikeye atıyor. Dolayısıyla iklim değişikliğinin kısa ve uzun vadede Antarktika’daki buz tabakası kütle dengesi ve gelecekteki deniz seviyesi yükselmesi arasındaki ilişkiyi nasıl değiştireceğini anlamak için Antarktika atmosferik nehirlerinin araştırılması büyük önem taşıyor. Bilim insanları antropojenik ısınma atmosferik su buharını artırdıkça iklim değişikliğinin muhtemelen daha güçlü atmosferik nehirler olacağını öngörüyor.
Atmosferik nehrin Antarktika Yarımadası’na vardıktan sonraki uydu görüntüsü (MODIS-AQUA), buzul alanlarındaki erime ve parçalanmaları gösteriyor. Fotoğraf: NASA
Yeni Çalışmada Türk Bilim İnsanlarının Rolü
Şubat 2025’te İTÜ’den doktora öğrencilerinin de yer aldığı, konusunda önde gelen araştırmacılar tarafından yaklaşık bir buçuk senede tamamlanan ve Antarktika üzerindeki atmosferik nehirlerin oluşum dinamiklerini, yaşam döngüsünü ve etkilerini inceleyen kaynak niteliğindeki çalışma dünyanın en prestijli bilimsel dergilerinden biri olan Nature Reviews - Earth & Environment’te yayımlandı. “Atmospheric Rivers in Antarctica” başlılığıyla yayımlanan makalede İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü (AYBE) doktora mezunu Dr. Deniz Bozkurt ile doktora öğrencileri Burcu Boza ve Arş. Gör. Emir Toker de yer aldı.
Dr. Deniz Bozkurt, Valparaíso Üniversitesi (Şili) Meteoroloji Bölümü'nde doçent olarak görev yapıyor (fotoğrafta ortada). Burcu Boza, İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü, İklim ve Deniz Bilimleri Ana Bilim Dalı’nda doktora öğrencisi (fotoğrafta solda). Emir Toker, İTÜ Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü, İklim ve Deniz Bilimleri Ana Bilim Dalı’nda doktora öğrencisi ve araştırma görevlisi (fotoğrafta solda).
Makale, Antarktika üzerindeki atmosferik nehirlerin oluşumu, dinamikleri ve etkileri kendisine has karakteristik özellikleri ile birlikte incelendi. Araştırma, bu sistemlerin bölgedeki kar kalınlığı, buz tabakaları ve genel ekosistemi üzerindeki rolünü ele alarak, küresel iklim değişikliğinin atmosferik nehirler üzerindeki potansiyel etkilerini değerlendirdi. Çalışmada, Antarktika’yı etkileyen atmosferik nehirlere neden olan çeşitli ölçeklerdeki mekanizmalar detaylı şekilde açıklandı. Çalışmanın amaçları doğrultusunda, ilgili bilimsel yayınlar titizlik içerisinde taranarak incelenmiş, bulgular en güncel halleriyle derlenip yorumlanarak uygun görseller ile birlikte okuyucuya bir kaynak niteliğinde sunulmuş. Bunun yanı sıra, iklim modellemesi çalışmaları da incelenmiş, gelecek iklim projeksiyonları değerlendirilerek antropojenik süreçlerin atmosferik nehirler üzerindeki olası etkileri de ele alındı.
Bu çalışma, atmosferik nehirlerin Antarktika’daki buz dengesi üzerindeki kritik rolünü ortaya koyarken, küresel deniz seviyeleri ve iklim sistemi üzerindeki etkilerine de ışık tutarak gelecek projeksiyonları için önemli bir bilimsel temel oluşturdu.
Makale yazarlarından Dr. Deniz Bozkurt, Burcu Boza ve Emir Toker'in "Beyaz Kıta’da Atmosferik Nehirler: Bilimsel Keşif ve Kamp Macerası" konulu bir semineri AYBE Binası, Prof. Dr. Aral OKAY Seminer salonunda, 26 Şubat Çarşamba günü Saat 13:30'da herkesin katılımına açık olarak düzenlenecek.
