Urartu Bilinci

Yaşadığımız ülke, fiziki yapısı, su kaynakları, iklimi, doğal şartlarıyla insanı aç bırakmayan bereketli, yaşanılabilir topraklara sahip. Bu coğrafya binlerce yıldır göç almıştır ve hâlâ almaktadır. Anadolu’da kurulan kadim şehirlerimizin büyük bölümü doğal olarak tarıma uygun ovalarda ve su kenarlarına kuruludur. Yaşadığımız coğrafyanın her köşesine yerleşilmiş, her köşesine insan eli değmiştir. Bu ülkenin işlenmemiş, boş bırakılmış bir karış toprağı yoktur. Ancak bu bereketli topraklar aynı zamanda doğal afetlerden dolayı büyük dramların da coğrafyası olmuştur. 6 Şubat 2023’te çok geniş bir bölgeyi etkileyen Kahramanmaraş merkezli depremler maalesef büyük yıkıma neden olan afetlerin sonuncusu olmayacaktır.

Herkes bu yıkımda şehirler yanlış yerlere kuruldu gibi nedenlerle fay hatları üzerinde bulunan şehirleri suçladı. Ancak bu şehirler neredeyse 10 bin yıldır buralardaydı ve zaman içerisinde sosyal ve ekonomik açıdan yavaş yavaş büyüyerek geliştiler. Depremin vurduğu şehirlerde varlığı bilinen, Yakındoğu’nun önemli höyükleri bu durumu kanıtlamaktadır. Tarihsel olarak bu alanlara yerleşmek tartışılacak bir durum değildir. Bu coğrafyadaki höyüklerin büyük bir kısmı bu fay hatları üzerindedir. Depreme maruz kalan şehirlerin tamamının geçmişi, avcı toplayıcı veya yerleşik avcıların bölgede görülmeye başlandığı MÖ 10.000’li tarihlere kadar gider. Fay hatlarına yerleşmek tarihsel bir gerekliliktir. Bu yerleşimlerde görülen mimari tahribatların bazıları savaş veya doğal afetken bazılarının da deprem olduğunu biliyoruz. Bu şehirler kim bilir kaç defa depremle yıkıldı, kaç defa yeniden yapıldı. Arkeolojik çalışmalar depreme maruz kalan günümüz şehirlerinin, Anadolu’nun en erken yerleşim yerleri olduğunu gösteriyor. Bu durum bugün için tartışma konusu olabilir, ancak geçmişte böyle olmadığını söyleyebiliriz.

Ayanis’te çekirdek tapınağın ön cephesinde bulunan toplam 86 satırdan oluşan metin Urartu’nun en uzun tapınak yazıtıdır. Bu yazıt Kral II. Rusa Dönemi ile ilgili tarihi, sosyal ve dini açıdan bilgi vermesi açısından önemlidir. Çekirdek tapınağın depremle yerinden çıkmış zemin döşemesi açıkça görülebilmektedir. Fotoğraf: Haluk Sağlamtimur

FAY HATTINDAKİ URARTU

Bölgenin fay hatları ve depremin yarattığı arkeolojik tahribatın bilinen en iyi örneklerinden biri Van Gölü Havzası’na yerleşmiş olan Urartu Krallığı’dır. Urartu Krallığı’nın tarihi, Beylikler Dönemi ve Krallık Dönemi olarak iki ana bölüme ayrılır. MÖ 1200’ler de göçebe hayatı benimseyen ve yerel beylikler halinde yaşamlarını sürdüren Doğu Anadolu beylerini bir çatı altında toplamayı başaran Kral Arame, MÖ 859’larda Urartu Devleti’nin ilk temel taşlarını atmış ve krallığını ilan etmişti. Bu tarihten itibaren Doğu Anadolu’da 250 yıl kadar hüküm sürecek Urartu Krallığı bu coğrafyanın yeni egemenleridir. Krallık öncesi erken olayları ve çok sayıda beylikten oluşan bölge hakkındaki bilgileri Asur yazılı kaynaklarından öğreniyoruz. Dağlık alanların kullanımı ve hayvancılıkla birlikte yarı göçebelik Doğu Anadolu’nun Urartu Krallığı öncesi başlıca ana geçim kaynağıydı. Yarı göçebe bir yaşam süren bu beylikler yoğun olarak, Van Havzası’ndan Kuzeybatı İran’a kadar uzanan topraklarda yaşamışlardı. Bu beyliklerin, bölgedeki Asur askeri seferlerine karşı organize olmaları bir anlamda politik birlikteliklerini gösteriyordu. Asur tehlikesine karşı oluşan korku, birleşme için itici bir faktör olmuştu. Asur’un genişlemeci politikaları Doğu Anadolu coğrafyasında çok sayıda küçük krallığın ve beyliğin kendi aralarında ittifaka girmelerine, Uruadri / Nairi beylikleri olarak bir araya geldikten sonra Urartu Krallığı gibi merkezi bir devletin ortaya çıkmasına neden olmuştu. Asur’un çağdaşı ve ezeli düşmanı olan Urartu Krallığı, Asur baskısından kurtulmak için başkentlerini Van Gölü’nün doğusuna taşımışlardı. Yüksek rakımlı ve yılın büyük bölümünde karlarla kaplı bu uzak ve engebeli coğrafya Urartu Krallığını, Asur’un şiddetinden uzak tutmuştu.