Mezopotamya bozkırlarında geçen ilk mitolojik hikâyede ormanın ayrı bir yeri vardır. Sonrasında da en çok hikâyeye, romana, şiire, anlatıya konu olmuş doğa parçası hangisidir derseniz benim cevabım ormanlar olur. Birçok toplum ve kültür için ormanlar kutsal sayılır. Bunların arasında özellikle yağmur ormanlarında yaşayan yerli kabileler, Kuzey Amerika yerlileriyle Keltler başı çekmektedir, dersek yanlış yapmayız. Ama ormanlara biraz daha bilinçli bir gözle bakacaksak öncelikle ormanın sadece bir ağaç topluluğu olmadığını aslında bir yaşam birliği olduğunu bilmek gerekir. Orman ağaçtan çok daha fazlasıdır. Ormanı içinde yaşayan onlarca canlı, suyu, toprağı, havası, nemi, mikroorganizmaları, aralarındaki ilişkileriyle bir yaşam birliği, ekolojik bir sistem olarak görmek gerekir. Orman deyince aklımıza önce ağaçlar gelir ama bununla yetinmemek, bakış açımızı daha da genişletmek önemli. En azından kuşları, ormanda yaşayan yaban hayvanlarını hatırlamak lazım: Ağaçların altındaki çalıları, her yerdeki böcekleri ve toprakta gözle göremediğimiz binlerce canlıyı... Aslında her birinin farklı bir görevi vardır ve farklı görevleri paylaşmış bu parçaları bir araya getirdiğimizde orman ekosistemi ortaya çıkar. Her biri orman ekosisteminin işleyişinde farklı bir rol üstlenmiştir. Bunların her birini açıklamak ciltlerce kitap yazmayı gerektirir ama biz en temel birkaç tanesinden kısaca bahsedelim.

Ormanları Anlamak 1

Alasığırcık (Sturnus roseus). Fotoğraf: Ahmet Karataş

Kuşlar

Kuşların orman ekosistemi içerisinde çok farklı işlevleri vardır. Bir yandan böceklerin sayısını kontrol ederken diğer yandan da tohumların yayılmasına yardımcı olurlar. Örneğin alakargalar meşe tohumlarını kış için toprağa gömmeleri ve sonra da unutmaları sonucunda ormanın genişlemesini sağlar. Orman ekosisteminin işleyişinde kilit bir rolü olan diğer bir kuş türü de ağaçkakandır. Böceklerin popülasyonunu kontrol edip sayılarının çok artmamasını ve ağaçların bu yüzden kuruyup ölmemesini sağlayan ötücü kuşların ormandaki varlığında ağaçkakanlar çok önemli bir rol oynar. Birçok ötücü kuş türü, ağaçkakanların açtıkları delikte yuva yapıp ürer ve çoğalır. Ağaçkakanlar olmasa bu delikler de olmayacağı için ötücü kuşların sayısı da çok azalacak ve böcek kontrol desteği ortadan kalkacağı için ekosistemin işleyişi de bozulacaktır.

Ormanları Anlamak 2

Böcekler

Böcekleri ormanda yaptığı işlerin haddi hesabı yoktur. En önemli faydalarından biri ağaçların tohumlarının oluşması için gerekli tozlaşma işini yapmalarıdır. Eğer böcekler olmasa ağaçlar çok daha az meyve verirdi; çoğalma ve yayılma şansları çok daha az olurdu. Yeryüzündeki meyvelerin üçte birinin böcekler sayesinde oluştuğunu düşünürsek önemlerini daha iyi anlarız. Tabii ağaçların özsuyuyla beslenen böceklerin sayısı artınca ağaçların kuruyup ölmesi gibi bazı olumsuz süreçler de yaşanabilmekte. Normalde orman ekosistemlerinde bu böceklerin popülasyonunu kontrol altında tutan avcı böcekler ve kuşlar bulunur. Bazen doğal sebeplerden bazen de insan etkisiyle son yıllarda ise büyük oranda iklim değişikliği yüzünden bu dengenin böceklerin lehine bozulduğunu görmekteyiz. Ama bu sürecin sonunda kuruyan ağaçların yerini genç bireyler alır. Aslında evrimsel açıdan baktığımızda da ağaç popülasyonu içinde bu tip etkilere daha dirençli bireylerin seçilip orman ekosisteminde baskın hale geldiği bir süreç yaşanmış olur. Bu tip süreçler orman ekosistemlerinde durmaksızın tekrarlanan dinamiklerdir. Ancak burada önemli olan orman ekosisteminin kendini yenileme kapasitesini kaybetmemesidir.

Ormanları Anlamak 3

Mantarlar ve Çürükçül Bakteriler

Ayrıştırıcılar dediğimiz bu grup aslında ekosistemin en önemli bileşenlerindendir; ormanın sessiz kahramanlarıdır desek abartmış olmayız. Ormanda her ölen ağaç, yere düşen yaprak, dal, böcek, kuş ayrıştırılmayıp, çürümeyip de düştüğü yerde kalsa yani diğer bir deyişle çöpleri kimse almasa orman ne hale gelirdi düşünebiliyor musunuz? Bir kere besin döngüsü kırılırdı. Bu canlılar ayrıştırılmadıkları taktirde bitkilerin topraktan alacakları mineraller ve tuzlar bir süre sonra biteceği için ormandaki diğer bütün canlılar yanı kısaca tüm orman yok olurdu.

İşte bu yüzden orman ekosistemini oluşturan ve farklı görevleri üstlenmiş bütün bu canlıların hepsi aynı derecede değerli ve ormanın devamlılığı için aynı derecede önemlidir. Bütün bu türleri, orman ekosisteminin parçalarını gözeten bir doğa koruma ve orman yönetimi anlayışı, ormanlarımızın varlığını sürdürmesi için kilit bir öneme sahiptir. Bunun için farklı ülkeler farklı tecrübeler sonunda aşağı yukarı aynı noktaya ulaşmış ve doğayı taklit eden ormancılık uygulamalarını temel almaya başlamıştır. Bu şekilde hem ormanların korunması hem de sürdürülebilir bir şekilde faydalanılması için doğadan ilham alan bir yönetim anlayışı ormancılığın da temelini oluşturmuştur.