Paleontolog ve evrimsel biyologlar uzun zamandır asıl memelilerin aslen gececi olduğunu düşünüyordu çünkü günümüzde yaşayan çoğu memeli gececi atalarının kimi özelliklerini taşıyor. Örneğin birçok memeli düşük ışıkta iyi görebilen gözler, gelişmiş koku ve işitme duyuları ya da önlerinde olan nesneleri hissetmelerine yarayan duyarlı bıyıklar gibi gece için yararlı özelliklere sahip. Ancak memelilerin tam olarak ne zaman gün ışığına çıktıkları bir bilinmezdi çünkü bunu fosillerden anlamak mümkün değil.
Tel Aviv Üniversitesi’nden evrimsel biyolog Roi Maor, University College London’dan Kate Jones ve meslektaşları soruna farklı açıdan yaklaşarak, yaşayan 2.415’den fazla memeli türün gündüz ve gece alışkanlıklarını not etti ve daha sonra bu türlerin genetik bilgilerini soyağaçlarını çıkarmak için kullanarak, ilk gün ışığına çıkmış atalarının en erken ne zaman bunu yapmış olabileceğini tahmin etmeye çalıştı. Araştırmaya göre gündüz aktif olan ilk memeli türü büyük olasılıkla 65,8 milyon yıl önce ortaya çıktı, kuşlar dışındaki tüm dinozorları tüketen büyük yok oluştan yaklaşık 200 bin yıl sonra. Örneğin bugünkü deve, su aygırı ve geyiklerin ortak ataları büyük ihtimalle o dönemde gündüz yiyecek arıyorlardı. Maor’a göre gündüz aktifleşen türlerin dinozorların yok olmasından az sonra ortaya çıkması ki 200 bin yıl evrimsel açıdan oldukça kısa bir zaman, tesadüf olamaz çünkü ondan önce keskin gözlü ve dişli dinozorların varlığı gündüz dışarı çıkmayı çok tehlikeli kılıyordu. Ayrıca fosil kayıtları da dinozorların yok olmasından sonra memelilerin sayısındaki ve çeşitliliğindeki hızlı artışı kanıtlayarak bu teze destek oluyor.
Araştırmanın daha çok fosil kaydına ihtiyaç duyarak zenginleştirilebileceğini söyleyen bilimciler, bugün yaşayan primatların durumunun güzel bir örnek oluşturduğunu belirtiyor. Yapılan analizlere göre gündüz aktif olan primatların ataları da gündüz aktif olma alışkanlığını kazanan ilk türler arasında. Bu bilgi belki de bizim ve öteki maymunların diğer memelilere göre neden daha az gelişmiş koku ve işitme duyularımızla, daha iyi renk görüşümüz olduğunu açıklayabilir. Primatlar, gün ışığında başarılı olmamızı sağlayan özellikleri geliştirmek için diğer memelilerden bazılarına göre olasılıkla birkaç milyon yıl daha fazla zamana sahipti.
