Kapanma tarihi belirlenen kömür santrali sayısı 2021 yılında, bir önceki yıla göre artarak 750’ye çıktı (550 GW).
-Yapım ve planlama aşamasındaki toplam kömürlü termik santral kapasitesi, 2015’ten beri ilk defa 2020 yılında artmıştı, 2021’de ise yüzde 13 oranında azalarak 525 GW’tan 457 GW'a düştü.
-2021’de dünyada 45 GW kömürlü termik santral kapasitesi işletmeye alındı; 26,8 GW emekli edildi; böylelikle küresel kömürlü termik santral filosunda 18,2 GW’lik net bir büyüme yaşandı. Yeni işletmeye alınan 45 GW’lık santralin yarısından fazlasıysa (yüzde 56) Çin’deydi. Çin’i hariç tutarsak küresel kömür filosu, art arda dördüncü yılda da küçülmeye devam etti.
- Çin, Güney Kore ve Japonya, ülke dışındaki kömürlü termik santral projelerine finans sağlamama sözü verdi. Ancak Çin, dünyanın geri kalanının toplamından daha fazla termik santral projesi devreye almayı planlıyor.
Bu veriler, Global Energy Monitor'ün bu yıl sekizincisini yayımladığı “Yükseliş ve Çöküş 2022: Kömürlü Termik Santrallerin Küresel Takibi” raporundan. Dünya çapında mevcut ve proje aşamasındaki kömürlü termik santralleri takip eden Global Energy Monitor'ün raporuna göre, yapım ve planlama aşamasındaki kömürlü termik santral kapasitesi azaldı. Ancak bu azalma yeterli değil. Zira, Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), 2030’a kadar kömür kullanımının 2019’a göre yüzde 75 oranında azaltılması gerektiği görüşünde. Yani, gelecek sekiz yıl içerisinde kömürü azaltmak için daha hızlı hareket edilmesi gerekiyor. Bu konuda çeşitli adımlar atılıyor. Örneğin;
-2021, ABD’de emekli edilen kömür santrali sayısının art arda gerilediği üçüncü yıl oldu; 2019’da 16,1 GW ve 2020’de 11,6 GW gücünde santral kapatılırken, 2021 yılındaysa sadece 6,4 GW-9 GW arasında kapasitenin emekli edildiği tahmin ediliyor. Ayrıca ABD, 2015 yılında kendi tarihinde bir rekora imza atarak 21,7 GW kurulu gücünde kömürlü termik santralini kapatmıştı. Öte yandan ABD’nin iklim hedeflerini tutturması için 2030’a kadar her yıl ortalama kurulu gücü 25 GW’ı bulan kömürlü termik santrali kapatması gerekiyor.
-27 Avrupa Birliği ülkesi 2021’de rekor düzeyde termik santral kapattı.Öncü ülkeler Almanya (5,8 GW), İspanya (1,7 GW) ve Portekiz (1,9 GW) oldu. Portekiz, son kömürlü termik santralini, hedeflediği 2030 yılından 9 yıl önce, Kasım 2021’de kapatarak kömürsüz ülkelerin arasına katıldı.
Fotoğraf: Umut Vedat, turkiyedekomur.org
Türkiye’de Kömürün Durumu
Türkiye’de de kömür gücünü kaybediyor. 2010’dan beri toplam 87 GW’lık kömürlü termik santral planı iptal edildi, proje stokları küçüldü. 2021’de 10,6 GW’lık kömürlü termik santral planı iptal edildi. Rapora göre, inşaatı devam eden ve devreye alınan santrallerin uluslararası finansman alan santraller olduğu düşünüldüğünde, Çin ve G20 ülkelerinin yeni kömür santrali finansmanını durdurma taahhütleri, Türkiye’de yeni projelerin finansman bulmasını zorlaştıracak. Bu noktada kamu idarelerinin destekleri de işe yaramıyor. Raporda en önemli örnek olarak Çayırhan B santralinin iptal edilmesi gösteriliyor. Çünkü bu santral, Enerji Bakanlığı’nın “kılçıksız yatırım” modelinin, yani kömürlü termik santrallerin tüm gerekli yasal izinler Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından alındıktan sonra yatırıma hazır bir şekilde ihaleye açılması modelinin ilk projesiydi.
Kömürden Kurtulmak Mümkün
Raporun ortak yayıncılarından Ekosfer Derneği’nin Yönetim Kurulu Üyesi Barış Eceçelik, kömür santrallarından kurtulmanın ekonomi için de önemli olduğu görüşünde: “Avrupa'da kömürlü termik santrallarını kapatmak için tarih belirlemeyen dört ülkeden biri Türkiye. Artan kömür fiyatları, dış finansman seçeneklerinin kaybolması ve kömürden daha ucuza elektrik üreten yenilenebilir enerji kaynakları kömürden vazgeçme kararını destekliyor.”
Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal) Kampanyacısı Duygu Kutluay, Türkiye’nin kömürden çıkmasının mümkün olduğunu söylüyor: “Dünya kömürü geride bırakıp yenilenebilir enerjiye geçişin faydalarından yararlanmaya başlamışken, Türkiye’nin kömür sektörünü ayakta tutmak için kamu kaynaklarını israf etmekten bir an önce vazgeçmesi, kömürden çıkışı planlaması lazım. Son raporumuza göre, kömüre verilen kamu desteklerinin sonlandırılması ve kirletme bedelinin santrallere yüklenmesi durumunda Türkiye’de de en geç 2030 yılına kadar kömürü elektrik üretiminden çıkarmak mümkün.”
Avrupa İklim Eylem Ağı (CAN Europe) Türkiye İklim ve Enerji Politikaları Koordinatörü Özlem Katısöz de Türkiye’de yeni kömürlü termik santrallere ne özel sektörün ne de halkın ilgi gösterdiğini belirtiyor: “Var olan kömür kapasitesi teşviklerle ve karbon maliyetini ödemediği için ayakta kalabiliyor.”
Fotoğraf: Umut Vedat, turkiyedekomur.org
2021’de Yaşanan Başlıca Gelişmeler
-OECD ülkelerinin mevcut kömür kurulu gücünün, üçte birinden biraz fazlasının (180 GW) Paris İklim Anlaşması hedefleri doğrultusunda 2030’a kadar kapatılması planlanıyor. ABD ve Almanya açıkladıkları gibi 2030 yılında kömürden çıkarlarsa, 2030 yılı itibarıyla OECD kömür kapasitesinin üçte ikisi kapatılmış olacak.
-IPCC’ye göre, küresel ısınmayı 1,5 derecenin altında tutmak için OECD dışı ülkelerin 2050 yılına kadar kömürden çıkmış olmaları gerekiyor. Oysa şu ana kadar 2050 itibarıyla kapatılacağı açıklanan kapasite bu ülkelerin toplam kapasitenin yüzde 10’u bile değil.
-Ocak 2021’de 41 ülkede yeni kömür santrali projesi varken bu sene sayı azaldı. Bu sene 34 ülkede yeni kömür santrali projesi bulunuyor.
-Japonya, Güney Kore ve Çin’in yurt dışında yeni kömür santrallerine kamu finansmanı sağlamayacaklarını taahhüt etmelerinin ardından tüm G20 ülkeleri de COP26 öncesi uluslararası kömür finansmanını keseceklerini açıkladı. Bu taahhütlerle birlikte yeni kömürlü termik santral projeleri için ciddi bir uluslararası kamu finansman kaynağı kalmamış gibi görünüyor.
-Yapım aşamasındaki kömür kurulu gücü, 2020 yılındaki 181 GW’tan biraz azalarak, 2021 yıl sonunda 20 ülkede toplam 176 GW’a geriledi. Çin, yüzde 52 ile ilk defa yapım aşamasındaki kömür kurulu gücünün yarısından fazlasına sahip olurken, bu toplam kapasitenin yaklaşık üçte biri de (yüzde 37) Güney Asya ve Güneydoğu Asya ülkelerinde bulunuyor.
-2021 yılında Çin’de yapımına başlanan yeni kömür santrali kapasitesi 2016’dan en yüksek seviyeye ulaşarak 33 GW’a çıktı; bu, dünyanın geri kalanında yapımına başlanan toplam yeni kömürlü termik santral kapasitesinin üç katından fazla.
-ABD, Japonya ve Avustralya gibi ülkelerdeki yeni proje tekliflerinde, eski santrallerin ömürlerini uzatmak veya yeni santrallere bahane bulmak için karbon yakalama ve diğer “temiz kömür” teknolojilerine yer veriliyor. Bu teknolojilerin bugüne kadar kömürlü termik santral kaynaklı emisyonları azaltmadaki kısıtlı rolü düşünüldüğünde, bunların belirsiz ve pahalı olmalarının yanı sıra kömürden çıkmaktan alıkoydukları da görülüyor.
