İzan sadece kuşları, böcekleri gözlemlemekle kalmıyor Adıyaman çevresinde tespit edebildiği farklı türleri ve davranış biçimlerini de araştırıyor. Bu röportajın, doğayı seven ve korumasına katkıda bulunmak isteyen gençlere ilham vermesini dileriz.
Çizgili ishakkuşu (Otus brucei)
İzan Aktoprak, 14 yaşında ve Adıyaman’da yaşıyor. Çizgili ishakkuşunun Adıyaman'da ilk, Türkiye'de de dördüncü ildeki kaydını yaptı. İzan, doğa gözlemlerinden elde ettiği bilgilerin, ona sadece yeni türler keşfetme fırsatı sunmakla kalmayıp aynı zamanda bu alanda bilgi paylaşarak topluma da fayda sağladığını vurguluyor. İzan'ın deneyimleri ve önerileri, doğa meraklısı gençler için değerli bir rehber niteliğinde.
İzan, Magma okurlarına biraz kendinden bahseder misin? Doğa gözlemi merakın ne zaman ve nasıl başladı?
Şu an 14 yaşındayım çok yakın bir tarihte 15 yaşına gireceğim. Adıyaman'da yaşıyorum. Instagram ve YouTube üzerinden Adıyaman'ın doğasını tanıtmaya çalışıyorum. Resme de meraklıyım, 3. sınıfta okulumda sergi açtım. Doğaya olan merakım kendimi bildim bileli var diyebilirim. Ne gariptir ki ailemde benim gibi doğaya tutkusu olan birisi yok. Bu merakım çocuk yaşta izlediğim belgesellerle iyice gelişti. Televizyonda izlediğim belgeleri sadece izlemekle yetinmiyordum, orada gördüğüm hayvanları annemin de yardımıyla not alıyordum ve daha sonra o türün resmini çiziyordum. Böylelikle aslında türün yapısı ve ismi aklımda kalmış oluyordu. Yazı yazmayı da çok seviyorum. İki adet kitabım basıldı. İlk kitabım ben ikinci sınıfa giderken yayımlandı. “Kâşif İzan ve Kuzenleri” adlı bu kitabım başlığından da anlaşılacağı üzere bir çocuk hikâyesi. 10 sayfalık hayvanları korumayla ilgili bu kitabım Adıyaman içinde özellikle birinci ve ikinci sınıfa giden öğrenciler tarafından oldukça beğenilmişti. Aynı zamanda birçok okuldan davet aldım ve onlarla imza günleri yapıp, söyleşiler yaptım. Diğer kitabımı da geçen yıl depremden hemen sonra yazmaya karar verdim. “Adıyaman Faunası” başlıklı kitabımın şu anda satışı online satışı devam ediyor.
Eccoptopus longitarsis
Doğada hangi canlılar seni en çok etkiliyor? Gözlemlediğin canlının türünü nasıl tespit ediyorsun?
Doğada beni etkilemeyen bir canlı türü yok ancak yakın zamanda gözlemlediğim yay kanatlı çekirge (Chorthippus biguttulu) ve çizgili ishakkuşu (Otus brucei) çok ilgimi çekiyor. Çizgili isakkuşun Türkiye’de çok sayıda kaydı var. Ancak benim gözlemim Adıyaman’da ilk oldu. Yani Türkiye’nin dört ildeki kaydı arasına Adıyaman’ı da eklemiş oldum. Elbette bu bilgileri Türkiye’de tür kayıtlarını en iyi tutan kuş araştırmacısı Nizamettin Yavuz’dan teyit ettim. Yine yakın zamanda Cendere Köprüsü'nün hemen üstündeki kayalık bölgede gözlemlediğim eccoptopus longitarsis ve hâlâ türünü bulamadığım stiphrolamyra ailesinden bir böcek türü çok ilgimi çekti. Eccoptopus longitarsis’i gördüğüm zaman bildiğim türlere benzemediğini fark ettim. Fotoğrafını çektim ve türünü tam olarak tespit etmeye çalıştım. Bu böceğin türünü araştırırken 2006-2007 yıllarında İran'ın Fars şehrinde yapılan arazi çalışmalarında rastlanmış olduğunu okudum. iNaturalist’te baktığımda ise yalnızca İspanya'da kayıtlarının mevcut olduğunu ve daha önce ülkemizde hiç rastlanmadığını gördüm. İstanbul Medeniyet Üniversitesi’nde Anatomi Bölümü araştırma görevlisi ve yaban hayatı fotoğrafçısı Pedram Türkoğlu’na da çektiğim fotoğrafı gönderdim. O da bu türün eccoptopus longitarsis olduğu konusunda hem fikir. Ancak şunu da biliyorum ki böcekler için tür teşhisinde morfolojide bir farklılık görüldüğünde anatomik olarak incelendikten sonra onaylanıyor. Bu nedenle Türkiye’de ilk kez demek şu an için biraz iddialı olacak ancak yine de Türkiye böcek türleri listesine yeni bir tür daha eklemek beni çok mutlu edecek.
Gözleme gitmeden önce özellikle de kış aylarında bahar ve yaz gözlemleri için turkherptil.org, trakel, trakuş ve tramem gibi uygulamalardan yaşadığım bölgede kaydı olan ve burada yaşaması muhtemel olan türleri listeliyorum. Daha sonra o türle alakalı varsa ne varsa izliyorum, okuyorum ve notlar alıyorum. Bazen uygulamalarda kaydı olmayan türlerle de karşılaşıyorum. Bu türleri ayırt etmek içinse çok değerli hocalarımdan yardım alıyorum. Onlara da buradan tekrar çok teşekkür ediyorum.
Stiphrolamyra pleskei
Doğadayken yaşadığın duyguları başka bir deneyimle karşılaştırmanı istesem, neler söylerdin?
Aslında duygularım bulunduğum alana, coğrafyaya göre değişiyor. Örneğin çok uzun zamandır bildiğim, kıyısında gözlem yaptığım bir sulak alanın kuruduğuna tanık olmak beni üzüyor. Ama doğada herhangi bir türle karşılaştığımda içimde huzur, mutluluk ve heyecan beliriyor. Bunu başka hiçbir deneyimle karşılaştıramam. Çünkü doğada olmak benim için çok başka ve benzersiz şeyler ifade ediyor. Yani bir kafede oturmak veya herhangi bir mağazada dolaşmak benim için çok önemli olmayan şeyler. Oralarda oturup zaman kaybetmek yerine ben doğada gezmeyi daha çok seviyorum ve eğleniyorum.
Gözlem sırasında öğrendiğin en ilginç bilgi veya deneyim nedir?
En ilginç deneyimim Adıyaman merkeze yarım saatlik uzaklıktaki Samsat'a bağlı olan ve
aynı zamanda benim de köyüm olan Örentaş’a gittiğimde hiç beklemediğim bir anda çizgili ishakkuşuyla karşılaşmamdı. Beni gördü ama uzunca bir süre ürküp kaçmadı. En ilginç bilgi ise yine geçen günlerde gözlemlediğim Balkan kaplanı kelebeğinin (Tarucus balkanicus) yaşam döngüsüydü. Tırtılların pupaya dönüşünceye kadar karıncalar tarafından korunması beni oldukça etkiledi.
Senin gibi doğa meraklısı gençlere ne gibi tavsiyelerde bulunursun?
Benim gibi doğaya ve doğa gözlemine merak duyan ve gözlem yapmak isteyen arkadaşlara tavsiyem öncelikle yaşadıkları bölgedeki canlıları az önce de bahsettiğim uygulamalar yardımıyla tespit etmeleri, tanımaları. Ve ona göre bir yol çizmeleri. Mesela Doğu Anadolu Bölgesi’nde yaşayan birinin yelkovan kuşu gözlemlemeyi hedeflemesi biraz saçma olur. Kendi yaşadıkları ya da ziyaret edecekleri bölgelere ait canlıları gözlemlemek için çaba göstermeleri gerekiyor. Bunun için de ön hazırlık yapmak şart.
Doğa koruma konusunda düşüncelerin neler?
Doğayı korumak maalesef günümüzde bazı kişiler tarafından çok yanlış algılanıyor. Örneğin bir yılan bir kurbağayı yerken kurbağayı ağzından sopa yardımıyla çıkarmakla doğa korunmuyor maalesef. Bu yapılan sadece yılanın yemeğini elinden almak. Veya oturduğunuz yerden ben doğayı koruyorum diyerek ya da sosyal medyadan paylaşımlar yaparak da doğa korunmuyor. Doğayı gerçekten korumak için önce onu anlamamız lazım. Hangi durumda nasıl davranılmalı onları öğrenmemiz lazım. Yani kafamıza göre davranarak sadece doğaya iyileşmesi için zaman kaybettiriyoruz.
Bize gözlem yaptığın en favori yerini anlatır mısın?
Eccoptopus longitarsis'in yaşam alanı beni çok etkiledi. Her taraf balkan kaplanı kelebeğiyle kaplıydı. Hemen aşağıda ise yoğun şekilde insanların oluşu beni çok şaşırttı. Çevrenin kayalık ve bozkır bitkileri ile kaplanmış olması zaten beni başlı başına etkileyen bir durumdu. Aynı zamanda bir anda önüme kınalı kekliğin (Alectoris chukar) çıkması da beni oldukça etkilemişti.
Doğa gözlemlerin hayatında nasıl bir etki yarattı?
Doğa gözlemlerinin bana sağlamış olduğu en büyük kazanç farklı duyguları aynı anda yaşamam ve farklı farklı hayvanları tanıyor olmam. Ve bu sayede yeni yeni birbirinden güzel, birbirinden bilgili insanlarla tanışmak. Hayatımdaki etkisi bu nedenlerle oldukça büyük. Aynı zamanda okulumda da doğa gözlemlerinin duyulmasıyla görülen her canlıda benim çağrılmam beni oldukça mutlu eden bir durumdu. Aslında buradan da doğanın sadece kişisel olarak değil de toplumsal katkıları olduğunu da çıkarabildiğimi söyleyebilirim.
İleride hangi mesleği seçmeyi düşünüyorsun?
Benim aslında hedefim İngilizce zooloji okumak. Tabi zaman zaman bu hedefim değişebiliyor. Yani ekoloji okumak da içimden geçiyor. Ayrıca yaban hayvanı veterinerliği de ilgimi çekmiyor değil.
