AKUT, 6 Şubat’taki ilk depremin ardından 45. dakikada Acil Durum Yönetimi’ni İstanbul’da kurarak, ekiplerini hızlıca sahaya sevk etti. 6 Şubat sabahı saat 11.00 sularında Bingöl ekibi ilk canlıyı enkazdan kurtardı. Tüm süreç boyunca 30 ekip, 804’ü sahada, 300’den fazlası masa başında olmak üzere binden fazla gönüllüyle operasyonlarda 227 kazazedeyi kurtardı; 12 hayvan canlı çıkarıldı. Hayatını kaybeden 249 kişi de enkazlardan çıkarıldı. AKUT ekiplerine eşlik eden Alfa, Bob ve Dante de birçok cana umut oldu.
1999 Marmara Depremi'nde Macar kurtarma ekibinin köpeği Mancs’ın küçük bir kızı kurtarması basında ilgi görmüştü. Türkiye, belki de ilk kez 99 depreminden sonra köpeklerin arama kurtarma faaliyetlerindeki önemini anlamıştı. 6 Şubat’taki depremlerde de çok sayıda arama kurtarma köpeği sosyal medyada ve basında kendinden söz ettirdi. Meksika'dan Türkiye'ye gelen 150 kişilik ekipte yer alan ve enkazlardan üç kişinin sağ çıkarılmasında önemli rol üstlenen Proteo’nun ölümü de büyük üzüntü yarattı. Hizmet ömrü boyunca Proteo ve koçu, farklı felaketlerden onlarca kişiyi ve hayvanı kurtarmayı başarmıştı.
AKUT’un ilk kadın başkanı seçilen Zeynep Yosun Akverdi, köpekli arama uzmanı olarak kurtarma köpekleriyle ilgili sorularımızı yanıtladı.
Arama kurtarmada neden başka bir hayvan değil de sadece köpekler tercih ediliyor?
Köpeklerin burun kanallarındaki koku algı hücreleri, biz insanlarınkinden 20-40 kat daha fazladır. Birçok canlınınkinden de fazladır. Bu koklama yeteneği sayesinde köpeklerimiz, enkaz altındaki canlı kişinin vücudundan yayılan bir koku kombinasyonunu ayırt edebilir. Bu kombinasyonun içinde vücudumuzdan dökülen mikroskobik deri parçalarının üzerinde yaşayan bakterilerin ürettiği gaz, nefes, feromonlar gibi pek çok canlı insanın ürettiği koku kaynağı vardır. Bu koku vücut ısısıyla yayılır ve enkaz altındaki hava akımıyla yukarı taşınır. Özetle, enkazda canlı arama konusunda en etkili canlılar köpeklerdir. Elbette koku kabiliyetinin yanı sıra, köpeklerin eğitilebilme, öğrenebilme yetenekleri de önemli.
AKUT’un kaç köpeği var?
Şu anda üç adet sertifikalı arama köpeğimiz var: Kuşadası bölgemizden Alfa ve Bob ve İzmir bölgemizden Dante. Mevcutta sertifikalı köpeklerin sayısının ülkemiz genelinde az olduğunu söyleyebiliriz. Ancak yine de bu sayı, Birleşmiş Milletler Uluslararası Arama Kurtarma Danışma Grubu (INSARAG) sınıflandırması açısından bakarsak, “heavy” seviye bir ekibin standartlarında. Bununla beraber İstanbul, Kuşadası, İzmir, Mersin, Manisa, Marmaris, Bodrum, Afyonkarahisar, Yarımada (Seferihisar ve çevresi), Bursa, Trabzon ve Çanakkale ekiplerimizde, henüz operasyona çıkmayan ancak eğitimleri devam eden ve sertifika almaya aday sürecinde pek çok köpekli timimiz var.
Zeynep Yosun Akverdi ve Köpeği Ruby
AKUT köpeklerini nasıl eğitiyor?
Arama köpeği ve onunla çalışan arama personelinden oluşan bir köpekli arama timinin yetişmesi uzun ve meşakkatli bir süreçtir. Arama köpeğinin eğitimi, yetişmesi en az 1,5 yıl sürer. Arama personelinin de bu sırada köpeğin eğitiminin yanı sıra kendini bir operasyonel arama personeli olarak yetiştirmesi gerekir. Bu da birlikte katıldıkları sayısız eğitim, sınav ve tatbikatla olur. Sertifikasyon sınavlarıyla, köpekli arama timlerimizin operasyonelliklerini onaylatırız. Operasyonelliği sertifikalanan köpekli arama timi, bir operasyonda sadece birbiriyle çalışabilir. Yani sınav geçen bir köpeğimizi, operasyona başka bir AKUT gönüllüsü çıkaramaz. Birlikte çalışırlar. Afet arama köpeklerimizi, misyonumuz gereği sadece canlı varlığına sinyal vermek üzere eğitiriz. Köpeklerimiz enkaz altındaki canlı kokusunun en yoğun çıktığı noktaya uyarı vermeye eğitilirler. AKUT’ta köpeklerimiz, canlı kokusu tespit ettiğinde havlayarak bize uyarı verir ve bunun özerine ödüllendirilir. Aynı zamanda enkaz üzerinde rahat, hızlı ve güvenli hareket edebilmelerini sağladığımız çeviklik ve kendi güvenlikleri için zaruri olan itaat ve uzaktan yönlendirme eğitimlerini de veririz. Bu eğitimler, köpekli arama timimizin kademeli olarak uzmanlaştıkları bir süreçtir.
Köpek eğitiminde eski ekoller, yani eğitimin zoraki yöntemlerle gerçekleştirildiği yöntemler artık yok. Günümüzde köpek eğitiminde pozitif teknikler gelişti. Ödüllendirme yöntemleri gelişti. Bizler de köpekli arama timlerimizi yetiştirirken pozitif eğitim metotları kullanırız. Köpeklerin her şeyi severek ve isteyerek yapmasını hedefleriz, bunun üzerine odaklanırız. Bir arama köpeğinden tam performans almak istiyorsanız, köpeğinizin sizden istediği bir şeyler olmalı ve siz de istediğiniz şeyi yaptığınızda onu, istediği şeyi vererek ödüllendirmelisiniz. Mekanizma böyle işliyor.
Bir köpeğin arama köpeği olup olamayacağına dair testler yapılıyor. Bu testlerde, köpeğin özgüvenine, rahatlığına, sinirlerinin sağlamlığına, cesaretine, yani ses, yükseklik, konforsuz alanlar gibi stresli faktöreler nedeniyle korkuya kapılıp kapılmadığına bakarız. Ayrıca elbette oyun güdüsünün gücüne bakarız. Doğal olarak arama köpeklerini oyuncu ırklardan seçiyoruz. Her ırk, arama köpeği olarak yetiştirilme potansiyeline sahiptir ama eğitim için geçen süreyi daha verimli kullanmak için dünya genelinde tercih edilen ırklar, Belçika Malinois, Labrador Retriever, Golden Retriever, Border Collie, Alman Çoban köpeği gibi oyuncu ırklardır. Örneğin Belçika Malinois çok oyuncu, enerjik bir köpektir ve sağlık sorunu eğilimi azdır. Bu nedenle son dönemde en çok tercih edilen arama köpekleri bu ırktandır. Bunun temel nedeni, eğitim verirken köpekleri oyunla, oyuncakla ödüllendirerek eğitmemizdir. Böylece hem eğitim süresi kısalır hem de köpeklerin kazazedelerden oyuncak alabileceği hissinden dolayı onları çok daha uzun süre arama için çalıştırabilirsiniz.
Köpeklerimiz, tamamen gönüllülerimizin kendi evlerinde birlikte yaşadıkları bizim takım arkadaşlarımız; başka bir ifadeyle birer AKUT gönüllüsüdür. Beslenme, bakım gibi tüm ihtiyaçları, beraber yaşadığı AKUT gönüllü uzman arkadaşı tarafından giderilir. Eğitimlerini, kendi K9 ekiplerimiz vermektedir. Köpeklerimiz İçişleri Bakanlığı’na bağlı AFAD ekipleri tarafından yapılan sınavlar ile akredite edilirken aynı zamanda tüm dünyada kabul gören ve kısa adı IRO olan Uluslararası Köpekli Arama Organizasyonu’nun sınavlarına da tabi olmaktadır.
Sıradan vatandaşların ya da barınaklardaki köpeklerin arama kurtarma köpeği olarak eğitilmesi mümkün mü? Bu konuda köpeği olan gönüllü vatandaşlarımız hangi kurumlara başvurabilirler?
Az önce söylediğim gibi her ırktan arama köpeği olabilir ama oyuncu ırkların eğitimi daha kolay. Bu konuya istekli olan vatandaşlarımız bize ve diğer arama kurtarma STK’larına başvurabilir ve gönüllü olabilirler.
Afetler sırasında yaralanan köpeklere acil müdahalede bulanacak veteriner hekimler de bölgeye sizinle birlikte mi geliyor?
Afet bölgesine giderken köpekli ekiplerimiz kendi hazırlıklarını yaparlar. Her birinin kendi ilkyardım çantaları vardır. Ayrıca, gönüllü veteriner hekimlerimiz de afet bölgesinde hazır bulunmaktadır. Örneğin, Maraş depremlerinde enkazda arama yapan köpeklerimizden Dante, bir kaza geçirdi. İlk müdahalesi anında gönüllü veteriner hekimlerimiz tarafında yapıldı. Dante şu anda çok iyi.
Türkiye’de en yıkıcı afet deprem. Ancak iklim değişikliğinin etkisiyle önümüzdeki yıllarda daha fazla yangın, sel gibi afetlere maruz kalacağımızı düşünürsek AKUT’un buna dair bir planlaması var mı?
Bu soru için özellikle teşekkür ederim. Evet, iklim değişikliği sonucu, bazı bölgelerimizin geleneksel afet türleri olan sel ve yangınlarda gözle görülür bir artış var. Mevsimlerinde görülme sıklığı anlamında. Ve ülkemizde pek rastlanmayan, özellikle de bazı bölgelerimizde hiç gerçekleşmeyen hortum gibi afet türleri görünmeye başladı.
Bakın, yeri gelmişken yinelemek istiyorum: Dünyanın en önemli arama kurtarma ekiplerine sahibiz ama dernek olarak her fırsatta vurguladığımız gibi, örneğin deprem afetinde eğer yaşadığımız binaları, yapı stoklarımızı depreme dayanıklı hale hızla getirmezsek, dünyanın tüm arama kurtarma ekiplerini bir araya getirseniz bile kayıpları azaltmanız çok zor. Bu durum, örneğin her sene sel afetinin yaşanacağı belli olan bölgelerde dere yataklarına koca ilçeler kurmamızdan farklı değil. İşin özünde, afetler konusunda ulusal strateji olarak bir türlü “kriz yönetimi” olgusundan; “zarar azaltma”, “hazırlık” ve “tahmin ve erken uyarı” süreçlerinden oluşan “risk yönetimine” geçemememizdir. Bu yaşadığımız tüm afet türleri için geçerli maalesef ve bu risk yönetimi stratejisine geçersek, yeni afet türlerine de bu kapsamda hazırlıklı olabiliriz.
AKUT’un ilk kadın başkanısınız ve yönetimde sizinle birlikte üç kadın var. Bu AKUT için ne tür değişimler demek?
25 Aralık 2022 tarihinde yaptığımız Olağanüstü Genel Kurulumuzda yapılan seçimle ben dahil, üç kadın olarak yeni Yönetim Kurulumuza seçildik. İkinci Başkanımız, Genel Sekreterimiz ve Denetleme Kurulu ve Disiplin Kurulu başkanlarımız, uzun yıllardır AKUT Arama Kurtarma Derneği’nde gönüllü olarak çalışan kadınlar. Birimlerimizde, operasyonel kadromuzda da birçok kadın arkadaşımız var. Bunun elbette farklı bir rengi olacaktır ama arama kurtarma işinde kadın erkek ayrımı yoktur. Örneğin sahada 27’lik kırıcıyla bir erkek de görev alır, kadın da… Operasyonel olmak için geçtiğimiz performans testinde değerlendirme kriterleri de tektir.
Yönetim Kurulu, birim, bölüm sorumlularımız, tüm ekiplerimiz, tüm gönüllülerimiz bağlamında yol haritamız ortak. AKUT’un, ulusal ve uluslararası arenada rekabet gücünün artırılması ve sistemsellik, lider-eğitmen-operasyonel gönüllü kaynağının güçlendirilmesi gibi konularda, "Daha iyisini nasıl yapabiliriz?" mottosu bizim için çok önemli. Temel amacımız, AKUT’un ülkemizde öncü ve lider, dünyada ise parmakla gösterilen yenilikçi ve rekabetçi bir kurum olarak güçlenmesidir. Farklı yetkinliklere sahip yedi yönetim kurulu üyesi ile birlikte; geniş bir gönüllü grubu ve Türkiye genelindeki tüm ekiplerle güçlü bir takım çalışması yürütüyoruz ve yürütmeye devam edeceğiz.
Bu vesileyle, 6 Şubat’ta yaşadığımız ve 10 ili kapsayan geniş bir alanı etkileyen bu ikiz depremlerde hayatını kaybeden tüm vatandaşlarımıza rahmet, yaralılara acil şifa, tüm Türkiye’ye sabır ve afetsiz günler diliyorum.
Magma 62 / Deprem Özel Sayısı / Nisan 2023
PDF:
https://www.magmadergisi.com/belgeler/magma-deprem-ozel-sayisi.pdf
Zip:
https://www.magmadergisi.com/belgeler/magma-deprem-ozel-sayisi.zip
Dergilik:
https://dergilik.com.tr/magazine/magma-dergisi-ozel-sayi-2023-yili-0/79775
Dmags:
https://dmags.net/yayinlar/magma-dergisi/deprem-ozel-sayisi/15397
