Karabük ve çevresindeki kalıntılar incelendiğinde Roma’nın bölgede kurduğu en önemli yerleşimin Hadrianopolis olduğu görülüyor. Zira çalışmalar, Hadrianopolis’in diğer Paflagonya yerleşimlerinde olduğu gibi bir merkez bölge ile bu bölge evresinde genişleyen bir yayılım alanına ve kentin 5500 yıllık geçmişe sahip olduğunu gösteriyor. Son dönem kazılarındaki neolitik dönem buluntularının yaşı tespit edildiğinde bu tarih daha da eskilere gidecek.
Antik kentin bir başka önemli özelliği de sahip olduğu mozaikleri. Kazı başkanı, Karabük Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ersin Çelikbaş, antik kentte mozaik okulu bulunduğu görüşünde: “Mozaikleri oluşturan her bir birime tessera diyoruz. Tesseralar boyayla oluşturulmuyor. Bunlar taşların doğal rengi. Bu renkleri oluşturan her taşı bu bölgede tespit ettik. Buradan yola çıkarak, bu eserleri yapanlar aslında buranın sanatçılarıydı. Bunlar dışarıdan ithal malzemeyle yapılmadı. Bölgenin kendi yerel malzemesiyle yapıldı. Hemen hemen her yapıda mozaik kalıntısı var. Bunun dışarıdan getirilen ustalarla yaptırılması pek mümkün değil. Bundan dolayı Hadrianopolis’te, özellikle Genç Roma Erken ve Bizans Dönemi'nde, mozaik okulu olduğunu güçlü bir şekilde tahmin ediyoruz.”
Alanın en önemli bölümlerinden olan Roma Kalesi’nin duvarlarındaki yangın izleri, buranın büyük bir askeri mücadele sonucunda yıkıldığını gösteriyor.
Doç. Dr. Çelikbaş'ın başkanlığında yapılan çalışmalarda, çok sayıda arkeolojik kalıntı, hamamlar, kiliseler, Roma konutu, Roma kalesi, vaftizhane ve çok sayıda mezar kalıntıları bulundu. Bugüne kadar Chora Kilisesi, Dört Nehir Kilisesi, Hamam A, Hamam B, Roma Konutu ve Kuzeybatı Nekropol Kilisesi’nin kazıları tamamlandı; Kare Planlı Yapı, Güney Nekropol ve Sur Duvarı’nda çalışmalar devam ediyor.
Roma Kalesi duvarlarının bir kısmı ve kale kapısı sağlam şekilde günümüze ulaşmış durumda.
Chora Kilisesi
MS. 5.-6. yüzyıllarda inşa edildiği düşünülen bazilikal planlı Chora Kilisesi, mozaikleriyle öne çıkıyor. Günümüze dek bir kısmı gelebilen mozaiklerde “Nuh'un Gemisi ya da Cennet Bahçesi Hayvanları” sahnesine ait hayvan tasvirleri bulunuyor. Mozaiklerdeki hayvan figürleri fil, tavus kuşu, geyik, grifon, kaplan, benekli tavuk kuşu ve karacadır. Grifon betimi, içerdiği anlam itibarıyla diğer hayvan figürlerinden ayrılır.
Dört Nehir Kilisesi'nin tabanındaki mozaiklerde Tevrat'ta ve İncil'de adlandırılan, cennette var olduğuna inanılan nehirler yer alıyor.
Dört Nehir Kilisesi
Dört Nehir Kilisesi, Chora Kilisesi’nin yaklaşık olarak 1,8 km batısında, Göksu Çayı’nın yaklaşık olarak 400 m kuzeyinde, Hadrianopolis Antik Kenti’nin çekirdek bölgesi olarak adlandırılan alanda yer alıyor. Bazilikal planlı kilisenin tabanında eşsiz mozaikler bulunuyor. Özellikle bema kısmında işlenen dört nehir personifikasyonundan dolayı büyük önem taşıyor. Burada yer alan nehirler insan olarak tasvir edilmiş. Soldan sağa; Geon, Phison, Tigris ve Euphrates yani Nil, Arap yarımadasında kurumuş bir nehir, Dicle ve Fırat nehirleri işlenmiş. Güney nefte ise üç pano mevcut. Bunlardan birisi vakıf yazıtıdır. Burada Himeiro ve Valentina isimleri geçer ve mozaikleri yaptırdıklarına dair bir yazıttır. İkinci panoda boğa figürü bulunur ve yüzünün suya yansıması işlenmiş. Sanatsal açıdan oldukça dikkat çekicidir. Son panoda ise üzüm salkımları ve hasır sepet yer alır. Kilisenin, süsleme özellikleri dikkate alındığında, MS. 5.-6. yüzyılda inşa edildiği düşünülüyor.
Hamam A
2006 yılında kazısı gerçekleştirilen Hamam A yapısı, giriş kısmı güneye gelecek şekilde iki farklı kota sahip bir doğal kayanın üzerine yapılmış. MS. 5. yüzyılda inşa edildiği tahmin edilen yapının şu ana kadar 13 bölümü ortaya çıkarıldı. Kuzey tarafındaki odaların apoditerium, frigidarium ve tepidarium; güney tarafındaki odaların hipokaust kalıntılarından dolayı caldarium olarak kullanıldığı anlaşılıyor.
Dört Nehir Kilisesi'ndeki bu panoda Himeiro ve Valentina isimleri geçer ve mozaikleri yaptırdıklarına dair bir yazıttır.
Hamam B
Hamam B olarak adlandırılan yapı, Kilise B yapısının yaklaşık olarak 300 m doğusunda, Göksu Çayı’nın yaklaşık 300 m kuzeyinde doğal bir terasa konumlandırılmış. 2007’de yapılan kazılarda dokuz bölüm bulundu. Bu mekânlardan kuzeydeki 6 no'lu bölümün zemini geometrik desenlere sahip mozaikle süslü.
Kuzeybatı Nekropol Kilisesi'nin tabanındaki mozaiklerde yer alan aslan, boğa, tavus kuşları ve vakıf yazıtı önemli detaylardan.
Kuzeybatı Nekropol Kilisesi
Kuzeybatı Nekropol Kilisesi, Hamam B olarak adlandırılan yapının 15-20 m kuzeyinde yer alıyor. 2017 yılında yapının doğu ve kuzeydoğu noktalarında başlatılan kazı çalışmaları 2021’de tamamlandı. Antik kentteki diğer kiliseler gibi bu kilise de mozaiklerle süslü. Apsis ve bema bölümlerinde çeşitli tasvirler yer alıyor. Aslan, boğa, tavus kuşları ve vakıf yazıtı önemli detaylardan. Mozaiklerin sanatsal özellikleri ve yapım tekniklerine bakıldığında kilisenin en erken MS. 4. yüzyılda inşa edildiği düşünülüyor.
MS. 4-5. yüzyıla tarihlenen Geç Roma Konutu'nda kazı çalışmaları devam ediyor.
Geç Roma Konutu
Dört Nehir Kilisesi’nin yaklaşık 300 m doğusunda yer alan Geç Roma Konutu’nun kazısına 2007’de başlandı ancak hâlâ tamamlanmadı. Çalışmalarla şimdiye dek yapının dokuz mekânı ortaya çıkarıldı. Oda 3 ve oda 5’in zemini terrakota kare plakalarla, oda 4 ve oda 6'nın zeminiyse mozaiklerle döşenmiş. Oda 8'in kazısı henüz tamamlanmadığından işlevi hakkında net bir şey söylemek mümkün değil. Oda 9’un ise konutun lararium bölümü olduğu tahmin ediliyor. Konut, MS. 4-5. yüzyıla tarihleniyor.
Kare Planlı Yapı
Dört Nehir Kilisesi’nin 50 m güneyinde konumlanan ve 2020’de kazı çalışmalarına başlanan yapı, adını kare planından alıyor. Yapının kuzey, güney, doğu ve batı köşelerinde birer oda bulunuyor. Ayrıca iç kısmında duvara 1 m mesafede sarı traverten kanallar bulunuyor. Kazı çalışmalarında ele geçen zırh, mask, ok ucu, satır gibi buluntulardan yola çıkılarak bu yapının savunma amaçlı askeri bir yapı olabileceği değerlendiriliyor. Yapı, genel olarak buluntulara bakıldığında MS. 2.-4. yüzyıla tarihleniyor.
Hadrianopolis, Roma’nın Karabük ve çevresinde kurduğu en önemli yerleşim. Antik kent, merkez bölge ile çevresinde genişleyen bir yayılım alanına sahip olmuş. Fotoğrafta kale kalıntısı ve arkasında antik kent görülüyor.
Nekropol
Güney Nekropol Alanı, kentteki önemli alanlardan biri. 2018’de başlatılan çalışmalarda ele geçen buluntular değerlendirildiğinde MS. 2. yüzyıldan 7. yüzyıla kadar gömülerin yapıldığı anlaşıldı.
Mezar, Hamam A yapısının 100 m güneydoğusunda alçak bir kottaki kayalığa oyulmuş. 418 cm derinliğe, 396 cm genişliğe ve 195 cm yüksekliğe sahip mezara 120 cm x 148 cm ölçülerinde dikdörtgen bir açıklıktan giriliyor. Girişin yan iç yüzeyinde, karşılıklı, dört adet dikdörtgen oyuk mevcut. Tek odalı basit mezarlardan bir tanesi sahip olduğu farklı özellikleriyle diğerlerinden ayrılıyor. MS. 2. yüzyıla tarihlendirilen mezarın Hadrianopolis mezarından tek farkı, klinelerinde yastık detayının verilmesi. En yakın örneğinin MS 2. yüzyıla tarihlendirilmesinden dolayı bu mezarın da MS 2.- 4. yüzyıl aralığına ait olduğu düşünülüyor.
